نگاهي به دستگاه های موسيقى در ايران

آوای فردا: موسيقى سنتى ايران از دستگاه ها و گوشه هاي موسيقى تشكيل شده است.
دستگاه از دو واژه “دست” و “گاه” تشكيل شده و مانند واژه ى پهلوى “دستان” به موسيقى اي كه در دوران ساسانى بود، اشاره مى كند.

دستگاه در موسيقى ايرانى، عبارت است از يك توالى از پرده هاى مختلف موسيقى ايرانى كه انتخاب آن توالى، حس و شور خاصى را به شنونده انتقال مى دهد.

دستگاه را می‌توان به “راژمان” (سیستم يا نظام) تعبیر کرد.

نظام دستگاهی موسیقی ایرانی شبیه به “سیستماتلیون یونانی” به معنای سیستم کامل است.
موسیقی قدیم یونان از دستگاه‌های دورین، فریژین، لیدین و ملحقات آنها مانند هیپودورین و هیپوفریژین تشکیل می‌شد.

یک دستگاه موسیقی از نظر قالب، قطعه‌ای کامل است و مانند سونات و سمفونی دارای قواعد و قسمت های مختلفی است که با ساز و آواز اجرا می‌شود.

در موسیقی غربی، معمولا قطعاتی که به وسیله ساز یا ارکستر نواخته می‌شود با موسیقی آوازی فرق دارد.

اما در دستگاه موسیقی ایرانی، آواز قسمت اصلی و مرکزی موسیقی است و قسمت های پیشین آواز و قسمت های بعدی آواز در حقیقت به مقدمه یا خاتمه موسیقی آن بستگی دارد.

هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده‌است.
معمولاً اجرا از درآمد دستگاه آغاز شده، به چهار مضراب و گوشه اوج یا مخالف دستگاه می‌رسد و سپس با فرود به گوشه‌های پایانی و آرايه تصنیف و سپس رِنگ به پایان می‌رسد.

موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه است و پنج یا شش آواز از متعلقات آن ها به شمار می‌روند:

دستگاه شور شامل ۱۵ گوشه
دستگاه ماهور شامل ۲۰ گوشه
دستگاه چهارگاه شامل ۱۰ گوشه
دستگاه سه‌گاه شامل ۱۰ گوشه
دستگاه نوا شامل ۱۴ گوشه
دستگاه همایون شامل ۱۲ گوشه
دستگاه راست‌پنج‌گاه شامل ۱۴ گوشه
آواز ابوعطا شامل ۹ گوشه
آواز بیات ترک شامل ۱۲ گوشه
آواز افشاری شامل ۹ گوشه
آواز دشتی شامل ۹ گوشه
آواز بیات کرد شامل ۹ گوشه
و
آواز اصفهان شامل ۱۱ گوشه

منبع: اختصاصی آوای فردا