نگاهی به ویژگی های ساز تنبک

تنبک ، یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و زیر بغلی در افغانستان است.

تنبک از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می شود. پیشینه تنبک با نام‌های پهلوی دمبلک به پیش از اسلام می‌رسد و بنابر نظر دکتر معین دمبک صورت دگرگون‌شدهٔ همین نام است.
بهمن رجبی معتقداست که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته و به همین دلیل به اشتباه در میان مردم رواج یافته است. اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود؛ بنابراین چندان بعید نیست اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژهٔ تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است.

بدنهٔ تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند. امروزه منحصرا از جنس چوب می‌سازند. تنبک از بخش های مختلفی مثل پوست ، دهانهٔ بزرگ ، تنه ، پا ، گلویی (نفیر) و دهانهٔ کوچک (کالیبر) تشکیل شده است.از انواع تنبک میتوان به تنبک کوکی اشاره کرد که این تنبک با استفاده از شاسی در کنار پوسته یا ته آن میتوان پوسته ساز را تنگ و گشاد کرد و با این کار هیچ تغییری در ایجاد صدا نمیشود.
از حلقه در انگشت‌های وسطی دستان می‌توان با زدن روی پوست دهانه بزرگ چسبیده به تنه و شیارهای روی تنه با کشیدن حلقه‌ها اصوات و شیرین کاری‌های متنوع و جالبی اجرا کرد.

از نوازندگان قدیمی تنبک می‌توان حاجی خان ضرب گیر ، عیسی آقا باشی، رضاقلی خان نوروزی، ابوالحسن صبا (معلمِ حسین تهرانی)، مسعود خان، شعبان قناری ،مهدی قیاسی، رضا روانبخش و عبدالله دوامی و از معاصرین حسین تهرانی ، جهانگیر ملک،امیر ناصر افتتاح،بهمن رجبی، ناصر فرهنگ فر، محمد اسماعیلی، مرتضی اعیان، داریوش رفیعی، امیر بیداریان نژاد، ملوک ضرابی، جمشید محبی، داریوش زرگری، نوید افقه، همایون شجریان، پژمان حدادی و محسن کثیرالسفر را نام برد.
تنبک در چند دههٔ اخیر پیشرفت چشم‌گیری کرده و حتی به عنوان سازی تکنواز و مستقل نیز مطرح شده‌است.

منبع اختصاصی آوای فردا