پژوهشی درباره موسیقی عرب خوزستان آلبوم شد

آوای فردا: محمود مشهودی و فرزاد کاشی از هنرمندان و پژوهشگران حوزه موسیقی در تازه‌ترین فعالیت موسیقایی خود آلبوم «موسیقی عرب خوزستان- طورعلوانی (آواز علوانی)» را در بازار موسیقی منتشر کردند.

به نقل از مهر، طور علوانیه یکی از زیر مجموعه‌های موسیقی عرب‌های بدوی خوزستان است، پیشینه تاریخی این طور را می‌توان به دوران پهلوی اول رساند. وجیه تسمیه این طور از «علوان الشویع» نوازنده ساز محلی «ربابه» و خواننده عرب اهوازی گرفته شده است. علوان الشویع هنرمندی بود که با سفر به مناطق عرب نشین خوزستان توانست اشعار و اطوار آنها را حفظ و احیا کند.

برخی از پژوهشگران معتقدند ساختار طور علوانیه شباهت بسیار زیادی به طور «عموریه» دارد. این طور متعلق به طایفه عموری از طوایف معروف ساکن در جنوب خوزستان است که معمولاً در شب‌نشینی‌هایشان اشعار خود را به این فرم آوازی می‌خوانند. می‌توان گفت «علوان الشویع» طور علوانی را بر اساس اطوار عرب خوزستان احیا کرد و امروز این طور یکی از محبوب‌ترین طورهای موسیقی عرب‌های ساکن خوزستان و نیز کشورهای عراق، کویت و بحرین است.

محمود مشهودی در توضیحات این آلبوم نوشته است:

شروع کار به سال ۱۳۹۱ برمی‌گردد … به یاد دارد در آن سال‌ها دغدغه‌ای ذهنی ام، مطالعه، پژوهش و تحقیقی درباره مکاتب پنجگانه موسیقی عرب بود که در آن مقطع مقالاتی نیز در باب مکاتب مصر، شامات و عراق را به چاپ رسانده و به مطالعه مکتب شمال آفریقا با تمرکز بر موسیقی کشور تونس رسیده بودم. باید اعتراف کنم در ابتدا به فکر ثبت علوانیه نبودم و توجهی هم به این مساله نداشتم. زیرا که عرب‌های خوزستان «طور علوانی» را مرتباً از شبکه‌های محلی، رادیو، فضای مجازی و در محافل دوستانه و خانوادگی و عروسی‌ها می‌شنوند و طبیعتاً در مالکیت خود بر این طور شکی ندارند. به همین دلیل تصور می‌کردم که تمامی عرب‌ها «طور علوانی» را متعلق به عرب خوزستان می‌دانند.

اما مدتی بعد، به مطلبی در سایت «سماعی (سایتی که تمام موسیقیدانان کشورهای عربی در آن مقالات و مطالب خود را به اشتراک و بحث می‌گذارند)» برخوردم که بر خلاف تصورات قبلی ام بود. در این سایت قسمت متعددی از برنامه رادیویی متعلق به کشور عراق با نام «اصوات لاتنسی» در مورد اطوار موسیقی عراق بارگذاری شده بود که در هر قسمت از برنامه به معرفی یکی از اطوار معروف و شناخته شده موسیقی عراق می‌پرداخت.

یکی از این قسمت‌ها نیز به معرفی و شرح طور علوانی اختصاص یافته بود، در ابتدا بسیار خوشحال شدم که طور علوانی حتی در عراق هم شناخته شده است. اما با شنیدن کامل این برنامه متوجه شدم که در این برنامه به سندی بسیار ضعیف استناد کرده و طوری علوانی را تقلید و برداشتی از ترانه «یومه با یومه» که توسط «داخل حسن» خواننده ردیفی عراق خوانده شده بود، معرفی کرده‌اند.

با شنیدن این مطلب بسیار تعجب کردم، زیرا که دقیقاً می‌دانستم از نظر علمی، استدلال آن برنامه بسیار مضحک و غیر منطقی است. چنانچه هر کس با فواصل موسیقی مقامی عربی آشنایی داشته باشد به راحتی تفاوت میان مقام‌هایی که «طور علوانی» و آن ترانه در آن قرار گرفته‌اند را تشخیص خواهد داد، اما متاسفانه از آنجا که ما در ثبت و حفظ داشته‌های فرهنگی و هنری خودمان بسیار کم توجهیم.، هیچ گونه سند و منبع و معتبر بین‌المللی برای رد ادعای باطل آنها نداشتم و به خاطر بی توجهی من و گذشتگان به حفظ و ثبت میراث معنوی عرب‌های خوزستان این اتفاق افتاده بود. بعد از این برخورد اتفاقی و همچنین توضیح دوست عزیز و دغدغه‌مندم قاسم آل کثیر تصمیم گرفتیم، چندسال تمام وقت و تمرکز خود را صرف جمع‌آوری و تحلیل موسیقی عرب خوزستان و مخصوصاً طور علوانی کنم، تا همان بلایی که بر سر تار ایرانی آمد – آنطور که در نهایت به عنوان میراث ملی کشور آذربایجان ثبت شد- حداقل بر سر «طور علوانی» نیاید که در نهایت بعد از چند جستجو موفق شدم یک منبع بسیار قوی پیدا کنم.

مقاله‌ای به نام «اطوار الغنا الریفی العراقی» نوشته شده توسط یحیا جابری که در شش قسمت در فصلنامه «الحیاه الموسیقیه» کشور سوریه چاپ شده بود. نکته جالب این مقاله آن بود که در یحیا جابری رئیس وقت موسیقی ریفی عراق بوده و به تمام موسیقی مناطق مختلف عراق تسلط و شناخته کافی داشته است. او در این مقاله مشخصاً طور علوانیه را یکی از اطوار عرب‌های خوزستان نام می‌برد و احیا کننده این طور «علوان الشویع» را از عرب‌های خوزستان می‌داند.

وقتی من این سند قوی را که اولاً منتشر شده در یک کشور بی طرف و ثانیاً از زبان یکی از موسیقیدانان عراقی بود و در آن سایت مطرح کردم، همه آن موسیقیدانان و پژوهشگران در مقابل این مدرک مهم و صحیح تاریخی غیر از سکوت پاسخی نداشتند.

و این گونه «طور علوانیه پس از سال‌ها تلاش بی وقفه به کوشش دوست عزیزم قاسم منصور آل کثیر از فعالان میراث فرهنگی خوزستان و اینجانب در سال ۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و اینک پس از چند سال سرانجام با تلاش دوست عزیزم فرزاد کاشی ساز، این اتفاق ملی در قالب مجموعه «علوانیه – پژوهشی در موسیقی عرب خوزستان» با افتخار تقدیم شما می‌شود.

«طور علوانیه – استاد علوان الشویع»، «طور علوانیه – استاد علی رشداوی»، «طور علوانیه – استاد حمید هواشمی»، «طور علوانیه – استاد احمد مجید هزامی (زرگانی)»، «طور علوانیه – استاد یاسرمشکوکی» اسامی قطعات مختلف این آلبوم را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که هانیه امینی تهیه کننده، محمدمهدی امید خدا مشاور پروژه، علی راسترو طراح گرافیک، مهرداد کاشی ساز عکاس، فرزاد کاشی ساز ناظر ضبط، مرتضی پور مشکور تصحیح و باز نویسی اشعار، مرتضی پورمشکور مترجم عربی، احمد مشهودی ویراست نهایی، مهدی کوروش نژاد مسترینگ و تدوین صدا دیگر عوامل اجرایی این آلبوم را تشکیل می‌دهند.

آلبوم «موسیقی عرب خوزستان – طور علوانی» توسط موسسه هنری «آواز خورشید» با شماره مجوز ۱۳۹۹-۲۹۰ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شماره کتابخانه ملی ۲۹۰۱۲ پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.