نواهای مقامی شمال خراسان در «نالش» شنیدنی شد

آوای فردا: مجموعه اول مقام‌های موسیقی شمال خراسان با هنرمندی و نوازندگی دوتار مجید کلابی در قالب آلبوم «نالش» پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

به نقل از مهر، مجموعه «نالش» در قالب آلبوم اول مقام‌های موسیقی شمال خراسان با هنرمندی و نوازندگی دوتار مجید کلابی منتشر شد. این آلبوم شامل ۱۰ آهنگ بی‌کلام در سبک موسیقی فولکلور شمال خراسان است.

«بیات»، «نالش – قره دله»، «گرایلی»، «نوایی»، «باش حسین یار»، «نادریولی»، «پیاده یولی»، «آی جمال»، «زلیخا» قطعاتی هستند که در این مجموعه موسیقایی پیش روی مخاطبان علاقه مندان موسیقی اقوام قرار گرفته‌اند.

مجید کلابی از جمله هنرمندان و پژوهشگرانی است که طی سالهای اخیر با گروه موسیقی «ژیار» به اجرای آثار موسیقی شمال خراسان می‌پردازد.

گروه موسیقی فولکلور کرمانجی «ژیار» نماینده اقوام کرمانج خراسان شمالی شهرستان بجنورد است که فعالیت خود را از سال ۱۳۸۹ شروع کرد. کلمه «ژیار» به معنی فرهنگ و تمدن است.

حضور در فستیوال‌های بین المللی در کشورهای ارمنستان، ترکیه و حضور در رویدادهای داخلی از جمله جشنواره «نوروزگاه» اقوام ایران زمین به میزبانی شیراز و گرگان از جمله فعالیت‌های این گروه موسیقایی در سال‌های اخیر به حساب می آیند. این گروه همچنین در جریان برگزاری سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر نیز به اجرای برنامه پرداخته بود.

به گفته محمدرضا ربیعیان از پژوهشگران موسیقی نواحی کشورمان، موسیقی اقوام شمال خراسان در کنار آداب و رسوم نگاه آئینی، بیشترین تأثیر خود را از اقلیم جغرافیایی این سرزمین گرفته است که موجب شده موسیقی این منطقه به دو بخش عمدۀ کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم شود. هر کدام از این مناطق جغرافیایی از نشانه‌های خاص موسیقایی تبعیت می‌کنند. برای مثال، الحان سرزمین‌های کوهپایه‌ای (هزارمسجد) تأکیدهای آوازی ویژه‌ای نسبت به منطقۀ جلگه‌ای دارد و در مقابل، موسیقی سرزمین‌های جلگه‌ای قوچان بیشتر متأثر از موسیقی سازی است.

بخش آوازی موسیقی نواحی شمال خراسان بیشتر بر پایۀ وقایع تاریخی، دینی-مذهبی، حماسی، غنایی، آئینی و اساطیری استوار است که از این میان می‌توان به داستان‌ها و شعرهای موجود در شاهنامه اشاره کرد که با همراهی ساز اجرا می‌شود. قسمت دیگر موسیقی نواحی شمال خراسان را موسیقی‌سازی تشکیل می‌دهد که در کنار موسیقی آوازی، نقش مهمی در فرهنگ و هنر این سرزمین ایفا می‌کند. البته در بیشتر انواع موسیقی نواحی، مضمون اشعار و کلام نوع فواصل موسیقایی را مشخص می‌کند و موسیقی آوازی نواحی شمال خراسان نیز از این قاعده مستثنا نیست. برای نمونه، می‌توان به مقام هرایی اشاره کرد که فضایی حزن‌انگیز دارد و در فواصل آواز دشتی اجرا می‌شود.

کی از ویژگی‌های کلام در موسیقی شمال خراسان داستان‌پردازی و نگاه پندآمیز است که موجب می‌شود شنونده در کنار موسیقی، برداشت دیگری نیز از آن داشته باشد و همین نکته سبب شده است که موسیقی در شمال خراسان در کنار برداشت هنری، در مسائل اجتماعی نیز تأثیرگذار باشد.

ساز دوتار شاخص‌ترین و رایج‌ترین ساز در هر سه بخش موسیقی خراسان است و می‌توان آن را شناسنامۀ موسیقایی این خطه دانست. کاسۀ دوتار شمال خراسان از دوتار جنوب کوچک‌تر است و نظام دستان‌بندی و فواصل موسیقی آن هم با موسیقی جنوب خراسان -بر حسب نوازنده‌ها و خود ساز- مختلف است.

نوازندگان این خطه به دو گروه اصلی بخشی‌ها (دوتارنوازانِ آوازخوان و داستان‌سرا) و عاشیق‌ها (نوازندگانِ حاضر در عروسی‌ها، جشن‌ها و پایکوبی‌ها) تقسیم می‌شوند. قبلاً نوازندگان دوره‌گردی به نام لوطی‌ها هم بودند که امروزه نسلشان منقرض شده است. لوطی‌ها با دایره و دف از این شهر به آن شهر سفر می‌کردند و وقایع و اخبار را در قالب شعر و موسیقی کردی روایت می‌کردند و گاه کلامشان را با حرکات نمایشی و اشعار طنزآمیز همراه می‌کردند. آنها به آهنگ‌های مربوط به جشن و پایکوبی هم می‌پرداختند.