ساز قیچک را بهتر بشناسیم

قِـیچَک یا غیژک یکی از سازهای زهی_آرشه ای در موسیقی ایران است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود. جنس کاسهٔ طنینی قیچک از چوب گردو یا توت بوده و جنس دسته ی قیچک از همان جنس چوب  بدنه است که به صورت یک تکه با بدنه تراشیده می شود. قیچک دارای ۴ سیم از جنس فلز است که چهارمین سیم، روکش دار و ضخیم تر است.
معمولا در ساخت قیچک از پوست آهو یا گوسفند استفاده می‌شود.

این ساز دارای قدمت بسیار زیادی است و درموسیقی نواحی ایران کاربرد فراوانی داشته و دارد. این ساز از نظر نوازندگی شبیه به ویولن‌سل است،در نوع محلی این ساز از کمانه استفاده می‌شد اما امروزه از آرشه ویلن و در نوع بزرگتر (قیچک باس) از آرشه ویلنسل استفاده می‌شود.

شکم ساز از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته. قسمت تحتانی کوچک‌تر و به شکل نیم کره است که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و خرک ساز روی پوست قرار دارد. قسمت بالایی بزرگ‌تر، مثل چتری روی قسمت پایینی قرارگرفته و هر دو قسمت توسط سطح منحنی از عقب به هم اتصال یافته‌اند و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت، حفره‌ای تشکیل‌شده است.
سطح جلویی قسمت بالا، جز در ناحیهٔ وسط که زیر گردن ساز قرارگرفته به‌صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز تقریباً در نصف طول خودروی شکم قرارگرفته و نیمهٔ دیگر در بالا به جعبهٔ گوشی‌ها متصل است. دسته فاقد پرده (دستان) است و تمام فواصل موسیقی ملی (پرده، نیم پرده، ربع پرده) بر روی آن قابل اجراست.

قیچک‌نواز هنگام نوازندگی، قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارد و با دست راست آرشه را به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت بر سیم‌های آن می‌کشد. طول این ساز حدود ۵۶ سانتی متر است.

ساز قیچک اساساً محلی است و بیشترین رواج را در نواحی جنوب شرقی و خصوصاً استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان دارد.

غژ،غژک یا غیژک اسامی دیگر این ساز است.در ازبکستان و تاجیکستان آن را با نام《غنچک》می شناسند.

در اغلب نغمه های بلوچی ساز اصلی محسوب می شود و تنها به وسیله ی این ساز است که نوازنده ی بلوچ می تواند غم و اندوه درون خود را با همان سوزناکی حکایت کند
از نظر آن ها قیچک،مناسب ترین ساز برای اجرای آهنگ های غم انگیز و شاد است.
بلوچ ها قیچک را  《سرود》یا 《سروز》 نیز می نامند و به نوازنده ی آن سرودی یا سروزی می گویند.

در سال‌های اخیر این ساز در شهرهای دیگر نیز استفاده می‌شود. در آن نواحی طبق عقیده و سنت اهالی، برای معالجه امراض به‌کار می‌رود.

در شمال افغانستان نیز قیچک در موسیقی سنتی رواج وسیعی دارد. در ولایات مثل بغلان، کندز و بلخ از قیچک در محافل عروسی و دیگر مراسم خوشی استفاده می‌شود.

رواج بیشتر قیچک، با حمایت وزارت فرهنگ و هنر وقت ساختمان و کوک آن تکمیل و تنظیم شد و سه گونه قیچک تکمیل‌تر به نام‌های قیچک سوپرانو (به طول ۵۶٫۵ سانتی‌متر)، قیچک آلتو (۶۳ سانتیمتر) و قیچک باس به همان نسبت بزرگ‌تر ساخته‌اند. وسعت هریک از این انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانوسازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است ولی دو نوع دیگر (آلتو و باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می‌رود. آرشهٔ قیچک، پس از استاندارد سازی، عیناً همان آرشه ویولن است.

زنده یاد علی محمد بلوچ‌ معروف به علیوک از بزرگترین نوازندگان قیچک بلوچ بوده است. از دیگر نوازندگان معروف قیچک نیز می توان به زنده یاد حسین فرهاد پور،رحمت الله بدیعی،اردشیر کامکار،پروین صالح و پروین شکالور اشاره کرد.

از سازندگان به نام این ساز نیز می‌توان به استاد حسین قلمی و  استاد معروف صفرزاده اشاره کرد.

منبع:اختصاصی آوای فردا